Hướng dẫn cách chọn mua ngọc bích jadeite thiên nhiên để không bị lừa

Giới thiệu

Thuật ngữ "ngọc bích" được dùng để chỉ hai khoáng vật khác nhau: jadeite và nephrite. Chỉ có jadeite mới có giá trị như một loại đá quý tự thân. Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn bạn cách chọn mua ngọc bích jadeite thiên nhiên chất lượng, nhằm đề phòng các trường hợp bị lừa bởi những cửa hàng hoặc người bán bất chấp uy tín và chỉ chăm chăm vào lợi nhuận. Vì vốn dĩ, thị trường ngọc tại Việt Nam rất phức tạp và có nhiều mảng tối.

Hình ảnh của một viên ngọc jadeite chất lượng cao điển hình. Ảnh: GIA.

Màu sắc

Đối với ngọc bích jadeite, cường độ màu xanh lục, kết hợp với độ trong suốt cao là những yếu tố then chốt để đánh giá giá trị. Những viên đá có màu quá tối hoặc không đủ trong suốt sẽ có giá trị thấp hơn. Lý tưởng nhất, màu sắc phải hoàn toàn đồng đều bằng mắt thường, không có đốm hoặc vân. Ở các phẩm chất thấp hơn, cấu trúc dạng rễ hoặc vân mảnh tương phản với màu nền của đá có thể được coi là hấp dẫn. Tuy nhiên, các vân hoặc rễ xỉn màu thì ít được ưa chuộng hơn. Bất kỳ dạng đốm màu nào, các đốm đen không đều hoặc các vết loang lổ làm giảm vẻ ngoài tổng thể của đá sẽ làm giảm giá trị của nó.

Độ trong suốt

Đây là một yếu tố quan trọng khác trong việc đánh giá chất lượng. Jadeite tốt nhất là bán trong suốt; jadeite mờ đục hoặc vật liệu có các mảng mây thường có giá trị thấp nhất. Điều thú vị cần lưu ý là ngay cả khi màu sắc tổng thể không đồng đều hoặc độ bão hòa thấp, jadeite vẫn có thể có giá trị khá cao nếu nó có độ trong suốt tốt.

Kết cấu

Ở jadeite, kết cấu có mối quan hệ mật thiết với độ trong suốt. Thông thường, kết cấu càng mịn thì độ trong suốt càng cao. Hơn nữa, độ đồng đều của độ trong suốt phụ thuộc vào tính nhất quán của kích thước hạt.

Độ tinh khiết

Về độ tinh khiết, jadeite tốt phải không có các khuyết điểm tạp chất đáng chú ý hoặc gây mất tập trung. Đây là những khuyết điểm làm cản trở sự truyền ánh sáng. Jadeite chất lượng cao nhất không có tạp chất hoặc các khuyết điểm độ tinh khiết khác có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Các khuyết điểm điển hình là tạp chất khoáng vật, thường có màu đen, xanh đậm hoặc nâu, nhưng có thể có các màu khác. Các đốm đen dễ nhìn thấy bằng mắt là một vấn đề đặc biệt vì người Trung Quốc liên kết chúng với vận rủi. Các đốm trắng cũng phổ biến, cũng như các khoáng vật xen kẽ khác. Các khuyết điểm độ tinh khiết nghiêm trọng nhất ở jadeite là các vết nứt (đã lành hoặc chưa lành), có thể có tác động rất lớn đến giá trị vì jadeite tượng trưng cho độ bền và sự hoàn hảo. Tuy nhiên, hầu như tất cả jadeite đều có những "lông vũ" có thể nhìn thấy dưới độ phóng đại.

Ngọc bích jadeite chất lượng cao là phải không có các khuyết điểm tạp chất đáng chú ý hoặc gây mất tập trung. Ảnh: Find Gemstone

Cách cắt

Ngọc jadeite chất lượng cao thường được cắt dưới dạng cabochon (mài tròn). Vật liệu được sử dụng cho cabochon thường có chất lượng cao hơn so với vật liệu được sử dụng để chạm khắc, mặc dù có những trường hợp ngoại lệ.

Với cabochon, các yếu tố chính trong việc đánh giá cách cắt là đường viền của vòm, tính đối xứng và tỷ lệ của cabochon, và độ dày của nó. Vòm cabochon phải được cong mượt mà, không quá cao hoặc quá phẳng, và không có các điểm phẳng không đều. Tỷ lệ phải cân đối, không quá hẹp hoặc quá rộng, với tỷ lệ chiều dài trên chiều rộng hài hòa.

Giá cả

Bên cạnh một số màu kim cương quý hiếm (như xanh lam, hồng và đỏ), jadeite là loại đá quý đắt nhất thế giới, với giá cao hơn cả ruby và sapphire. Giá kỷ lục cho một món đồ trang sức jadeite duy nhất được thiết lập tại buổi bán đấu giá Christie's Hong Kong tháng 11 năm 1997: Lô 1843, vòng cổ "Doubly Fortunate" gồm 27 hạt jadeite khoảng 15 mm, được bán với giá 9,3 triệu USD (xem hình 25). Thật vậy, trong số mười món đồ trang sức đắt nhất được Christie's bán trên toàn thế giới vào năm 1999, năm trong số mười món là jadeite, bao gồm ba trong số bốn món hàng đầu. Những cuộc đấu giá này cho thấy rõ ràng rằng jadeite là một trong những loại đá quý có giá trị nhất. Jadeite có giá trị nhất là những loại có độ trong suốt cao và màu xanh lục giàu Cr (crom).

Nephrite ít có giá trị như một loại đá quý tự thân, nhưng các tác phẩm chạm khắc có thể có giá trị khá cao.

Kích thước ngọc Jadeite

Mặc dù jadeite đôi khi xuất hiện thành những khối nặng vài tấn trở lên, nhưng jadeite được cắt gọt đẹp với trọng lượng thậm chí chỉ năm carat cũng đã được coi là lớn và rất có giá trị.

Trang sức Jadeite

Theo truyền thống, khi các cabochon jadeite đẹp được gắn vào trang sức, chúng được lót kim loại ở mặt sau. Kim loại đóng vai trò như một lớp lót phản quang, tăng cường sự phản xạ ánh sáng từ viên đá. Thông thường, một lớp mạ màu bạc được thêm vào bên trong lớp lót này để tăng cường hơn nữa sự phản xạ. Kim loại thường có một lỗ nhỏ ở trung tâm, để người ta có thể chiếu đèn pin qua viên đá để kiểm tra bên trong, hoặc dùng tăm để thăm dò mặt sau để xác định đường viền của đáy cabochon. Khi không có lỗ này, cần phải đặc biệt cẩn thận, vì kim loại có thể đang che giấu một số khuyết điểm hoặc sự gian lận.

Tên gọi

Tên "jade" bắt nguồn từ piedra de hijada, tên tiếng Tây Ban Nha của ngọc. Những nhà thám hiểm Tây Ban Nha vào thời Cortes đã mang về những mảnh ngọc mà họ tìm thấy trong số những người Ấn Độ. Bản dịch tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là "đá hông hoặc thắt lưng" hoặc "đá đau bụng". Người ta tin rằng những viên sỏi phẳng được đánh bóng với các cạnh tròn giống như quả thận, và do đó, sẽ có hiệu quả trong các rối loạn của cơ quan đó. Hansford nói rằng người Tây Ban Nha biết viên đá này là piedra de los rinones ("đá thận"), một cái tên được dịch sang tiếng Latinh là lapis nephriticus và điều này cho ra từ nephrite.

Năm 1863, nhà khoáng vật học người Pháp Alexis Damour đã phân tích ngọc bích màu xanh lục tươi sáng từ Miến Điện. Khi ông phát hiện ra những mẫu này khác với những gì được gọi là ngọc bích Trung Quốc (thường là ngọc bích amphibole, hay nephrite), ông đã đặt tên cho khoáng vật này là jadeite.

Tên "jade" bắt nguồn từ piedra de hijada, tên tiếng Tây Ban Nha của ngọc. Ảnh: Tiny Rituals.

Nguồn gốc địa lý

Nguồn cung cấp jadeite chất lượng đá quý quan trọng nhất là Thượng Miến Điện, gần thị trấn nhỏ Hpakan. Ngày nay, hầu như tất cả jadeite chất lượng hàng đầu đều được sản xuất từ những mỏ này. Các địa điểm jadeite khác bao gồm Guatemala, Nga, Kazakhstan, Nhật Bản và California, nhưng tất cả đều lu mờ so với Miến Điện. Không có jadeite chất lượng đá quý nào được tìm thấy ở Trung Quốc. Ngọc bích Trung Quốc cổ đại là nephrite, và được khai thác ở vùng viễn tây Trung Quốc gần Khotan. Nephrite cũng được sản xuất ở Đài Loan, British Colombia, Alaska, Wyoming, Úc, Nga và New Zealand.

Phương pháp xử lý

Ngày nay, phần lớn jadeite được nhúng sáp như một bước hoàn thiện cuối cùng. Đây được coi là một thông lệ thương mại bình thường. Tất cả các phương pháp xử lý khác đều được coi là bất thường và ảnh hưởng xấu đến giá trị. Một số jadeite được nhuộm màu xanh lục hoặc các màu khác và những màu nhuộm này có thể phai theo thời gian. Jadeite khác được tẩy trắng và sau đó được tẩm polymer (b-jade). Như với tất cả các loại đá quý, nên kiểm tra bất kỳ giao dịch mua lớn nào bởi một phòng thí nghiệm đá quý có uy tín, chẳng hạn như GIA hoặc AGTA, để xác định xem đá quý có được xử lý hay không.

Hàng giả

Ngọc bích jadeite tổng hợp lần đầu tiên được sản xuất bởi General Electric, và quy trình này hiện tạo ra vật liệu có chất lượng khá tốt. Tuy nhiên, vật liệu như vậy hiếm khi được nhìn thấy và chủ yếu là thử nghiệm. Ngọc bích giả rất nhiều. Chúng bao gồm thủy tinh xanh và các loại đá quý tự nhiên như hydrogrossular, serpentine và nhiều loại khác.

Truyền thuyết

Trong số các loại đá quý khác nhau, không có viên đá nào có mối quan hệ mật thiết với một nền văn hóa hơn ngọc bích với người Trung Quốc. Nó được coi là "Đá của Thiên Đường" và được cho là cung cấp một cây cầu giữa thế giới này và thế giới tiếp theo. Ngọc bích cũng đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa Maya và Maori. Trong mỗi nền văn hóa trên, ngọc bích được coi là "vô giá".

Các tính chất của Ngọc Jadeite

Tính chất	Mô tả
Màu sắc	Nhiều sắc thái khác nhau của màu xanh lá cây, hoa oải hương, trắng, không màu, nâu, cam
Thành phần hóa học	NaAlSi₂O₆
Độ cứng (Mohs)	6.5-7
Tỷ trọng	3.34 (+0.06, -0.09)
Chiết suất	1.666-1.680 (± 0.008); điểm RI 1.66; lưỡng chiết suất thường không đo được
Tính quang học	DR, Lưỡng trục; phản ứng phân cực tổng hợp
Quang phổ	Thường có vạch ở 437 nm; Cr-xanh lục có thể có vạch ở 630, 655, 690 nm
Hệ tinh thể	Đơn tà; xuất hiện dưới dạng tập hợp đa tinh thể khối
Kiểu vỡ	Dạng hạt đến dạng mảnh vụn
Tính đa sắc	Không có
Hiện tượng quang học	Không có
Cách xử lý	Không cần chăm sóc đặc biệt đối với ngọc jadeite chưa qua xử lý; ngọc jadeite đã qua xử lý có thể bị hỏng do làm sạch bằng sóng siêu âm và/hoặc hơi nước; dung môi, axit
Xử lý cải thiện	Hầu hết ngọc jadeite được nhúng sáp; một số ngọc jadeite được nhuộm và/hoặc tẩy trắng và sau đó được ngâm tẩm polymer.
Có tổng hợp được không?	Có, nhưng khá hiếm trên thị trường

Theo Richard W. Hughes - palagems.com